تهران - اقدسیه - خیابان گلزار (ولیعصر ) - کوچه رضاییان - پلاک 8
  • تلفن تماس 021-26850704

  • آدرس ایمیل

نقاشی کودکان کار

نقاشی کودکان کار

نقاشی کودکان کار

چکیده :

مقاله پیش رو به منظور بررسی نقاشی های کودکان ریز نقشی انجام شده که دستان کوچک آن ها طعم سختی کار را چشیده،کودکانی که در کنار ما با ما و در عین حال جدا از ما زندگی میکنند.

نقاشی های آن ها میتواند نمایانگر دنیای آنان باشد،به این منظور از روش بداهه سازی استفاده شده تا کودکان بتوانند با تخلیه روانی ، احساسات درونی خود را کاملا آزاد و به دور از قید و بندها بیان کنند.بنابر این ضروری بود تا قبل از هر چیز مطالعاتی در مورد بداهه سازی انجام پذیرد.

مهم ترین نتیجه به دست آمده این است که کودکان پیام خود را از رخداد های ناپسند و خشن محیط کار ، با رنگ ها و تصاویر ناخودآگاه و به ظاهر اتفاقی نقش می کنند و انزجار و خشم خویش را عیان می سازند ، همچنین روش مورد آزمایش قرار گرفته شده به نسبت شیوه های گذشته در روانکاوی ناخودآگاه افراد می تواند موفق تر عمل کند .

جامعه آماری در این پژوهش ، ۳۰ نفر از کودکان کار بین ۷ تا ۱۰ سال بوده که به صورت اتفاقی انتخاب و برای اثبات دقیق تر فرضیه های این پژوهش ، این تعداد با ۱۵ کودک معمولی ۷ تا ۱۰ سال مقایسه شده اند.

نقاشی کودکان کار

نقاشی کودک ۸ ساله ، پریسا از کودکان کار

مقدمه

کودکان همواره نیروی کار ارزان به شمار می روند و دستان کوچک بسیاری از آنان با سختی کار آشناست ، فشار فقر و تنگدستی باعث شد برخی خانواده ها برای تامین مخارج زندگی ، کودکان خود را وادار به کار کنند.

کار کردن کودک مساله ای است که از دیرباز در تمام جوامع بشری وجود داشته و از جنبه های مختلفی به آن نگاه می شود ، زمانی که کودک برای کار از خانه بیرون می رود ، هیچ تضمینی برای حفظ او از آسیب های اجتماعی وجود ندارد و زندگی وی در این حالت دستخوش تغییرات زیادی می شود.

این روند فرصت تحصیل آموزش و بازی را از کودکان گرفته و باعث از بین رفتن خلاقیت آنها شده و در نتیجه آسیب های جدی جسمی و روانی به همراه می آورد.

نقاشی و یا تصویر سازی ، وسیله ای است که کودکان می تواند به کمک آن نوعی ارتباط روحی با دیگران برقرار کند ، بنابر این می توان از این طریق به روحیات ، تمایلات و شخصیت او پی برد .

پژوهش حاضر به منظور بررسی عواطف و حالات درونی کودکان کار انجام شده و به این منظور از روش بداهه سازی استفاده شده که میتوان اعماق درونی روح کودک را بهتر و روشن تر نمایان کرد.

مطالب مرتبط : دوره های نقاشی مقدماتی ( لمس / کلیک نمایید )

مراحل نقاشی کودکان کار :

نقاشی کودکان کار

آزمون نقاشی به روش بداهه شامل دو مرحله است :

در مرحله اول : ابتدا رنگ های زرد ، نارنجی ، قرمز ، آبی ، سبز ، بنفش ، قهوه ای ، خاکستری و سیاه به ترتیب علاقه و ترجیح توسط کودک انتخاب می شوند. این مرحله آزمون ، شباهت بسیاری به آزمون لوشر دارد با این تفاوت که به جای کارت های رنگی از جوهر های رنگی و به جای هشت رنگ از نه رنگ استفاده و رنگ نارنجی به آنها افزوده شده است. در این مرحله کودک لکه های رنگی را به تربیت علاقه و به مقدار دلخواه در شیشه قرار داده و سپس با گذاشتن مقوایی سفید ، لکه ها را بر روی مقوا منتقل میکند.

این مرحله از آزمون ، به تنهایی میتواند بیان گر اطلاعات مفید و ارزنده ای از نظر روحی و روانی افراد باشد و میتوان از تفاسیر لوشر در تجزیه و تحلیل این بخش استفاده نمود .

در مرحله بعد ، کودک به وسیله لکه های پدید آمده بر روی مقوا و با تاکید بر بخش هایی از آن ها و نظام مند کردنشان ، تصاویری خلق میکند که اطلاعات مرحله قبل را کامل تر و گویاتر میکنند .

الف – انتخاب رنگ

نقاشی کودکان کارنقاشی کودکان کار

در میان ۶۰ نمونه که از ۳۰ کودک مشغول به کار گرفته شد،انتخاب رنگ ۱۵ درصد آن ها را رنگ زرد ، نارنجی ، قرمز ، سبز ، آبی و بنفش تشکیل میدهد ، ۱۳ درصد رنگ خاکستری در کنار این رنگ ها به کار رفته و در ۷۲ درصد آن ها رنگ های قهوه ای و سیاه را به دیگر رنگ ها ترجیح داده شده است .

کودکانی که رنگ های شاد و اصلی را به کار گرفته اند ، اغلب ۷ و ۸ ساله هستند که در بیرون از خانه مشغول نبوده اند و به کارهای سبک تری در خانه و در کنار خانواده میپرداختند ، مانند بسته بندی و شکستن قند و گردو و غیره.

در آثار کودکانی که رنگ خاکستری را نیز استفاده کرده اند ، یک یا دو رنگ اصلی حذف شده است.

کودکانی که بخش زیادی از این گروه را تشکیل می دهند ، رنگ های سیاه و قهوه ای را به رنگ های اصلی ترجیح داده و ۸۰ درصد آن ها رنگ زرد را و تقریبا ۵۳ درصد رنگ سبز ، ۴۶ درصد رنگ آبی و ۱۸ درصد رنگ قرمز را از انتخاب خود حذف کرده اند . در تعدادی از این آثار دو یا بیش از دو رنگ اصلی حذف گردیده و رنگ غالب رنگ سیاه است و یا در نقاشی های دیگر سه رنگ زرد و آبی و سبز انتخاب نشده اند و رنگ ها قهوه ای ، بنفش و سیاه ، کل انتخاب را تشکیل میدهند . و یا در نقاشی کودک دیگری تنها از رنگ قرمز و قهوه ای استفاده کرده و تمایلی به رنگ های دیگری نداشته است.

ماکس لوشر ، رنگ قهوه ای را نشان ناراحتی جسمانی و بیماری میداند و معتقد است بی خانمانها و افرادی که آرامش و استراحت ندارند این رنگ را به رنگ های دیگر ترجیح می دهند . در بعضی تصاویر نقاشی مشاهده میشود که تنها رنگ های انتخابی بنفش و سیاه هستند و تمام رنگ های اصلی طرد شده اند.

لوشر چهار رنگ اصلی آبی ، قرمز ، سبز ، و زرد را نشانگر نیازهای روانی فرد میداند ، نیاز به خشونت و محبت ، ابراز وجود ، عمل و موفقیت و انتظار و امید و انتخاب هر یک از سه رنگ سیاه و خاکستری و قهوه ای را میتوان نشانه ای از تضادها و سرکوبهای روانی و نگاه منفی نسبت به زندگی تلقی کرد .

حذف آبی بیانگر بی قراری ، عدم آرامش و خشنودی است ، با طرد شدن سبز ، ایستادگی شخص متزلزل میشود و قدرت و استحکام اراده ای که برای رویارویی با مشکلات موجود ضروری است ، ضعیف میگردد . حذف سبز نشان دهنده احساس خستگی مفرط و فرسودگی است . کنار گذاشتن قرمز نشان دهنده خستگی جسمی و کمبود انرزی و عجز عصبی و طرد شدن زرد نیز به معنای نوعی خستگی روحی نگرانی و بدبینی است.

بنابر این عدم انتخاب رنگ های اصلی نشانه آن است که یکی از نیازهای اولیه ارضا نشده و شرایط موجود ، دلخواه فرد نیست . این نارضایتی ، سبب فشار روحی و باعث به وجود آمدن محرومیت های در زندگی میشود . هر چه تعداد رنگهای اصلی حذف شده بیشتر باشد ، شدت کمبودها و فشارهای روحی و اضطراب بیشتر میشود.

ب – تصویرسازی

در این مرحله کودک با کمک لکه های پدید آمده روی مقوا سعی در به وجود آوردن تصویر میکند . هر لکه را میتوان به هزاران تصویر تبدیل کرد و کودکان مختلف از یک لکه تعابیر متفاوتی را بیان میکنند.این تعابیر با زندگی ، حالات روحی و احساسات زمان حاضر و نیز احساسات و تحریکات ریشه دار و ژرف تر فرد مرتبط اند و همه شکل ها و تصاویر به ظاهر تصادفی در این مرحله از نظر یک روانکاو ، نشانه و قابل تفسیر هستند .

در این مرحله از آزمون نیز ، کودکان کار ۷ و ۹ ساله طبیعی تر از کودکان ۹ و ۱۰ ساله عمل کرده و خلاقیت بهتری را نشان دادند . ۷۴ درصد کودکان توانستند از لکه های به خوبی استفاده کنند و ۲۶ درصد آنها که غالبا ۹ و ۱۰ ساله بودند قادر به دیدن هیچ تصویری نبودند ، در میان تصویرهای به دست آمده از کودکان کار ، تصاویر پرندگان و حیوانات از جمله حیوانات درنده بیشتر به چشم میخورد.

حیوانات درنده اصولا نشان دهنده گرایش های پرخاشگرایانه و نماد فشارهای درونی و مخفی کودکان است . تصویر درخت با اجزا یک صورت خشن و هراسان بازتاب احساسات نسبتا عمیق تر و ناخودآگاه کودکان درباره خودشان است و نماد زندگی روانی فرد است .

در نقاشی دیگری تصویر دختری با صورت سیاه مشاهده میشود که دو دست خود را بالا برده در حالی که با یک دست آب نبات و با دست دیگر شاخه گلی گرفته است . آب نبات و گل میتوانند نمادهایی از غذا و امنیت و آرامش باشند که از حقوق کودک به شمار می آیند ، در تصویر نقاشی کودک کار دیگری یک قفدان دیده میشود که در این مورد به وضوح میتوان حس نیاز به مواد غذایی را احساس نمود و در تصویر دیگری کودک خانه ای را در میان تاریکی تصویر کرده است بدون اینکه شباهتی به خانه داشته باشد و او در توضیح کار خود اظهار داشته که این تصویر یک خانه سوخته است . این در حالی بود که آثار سوختگی بر روی دست ها و صورت او به وضوح دیده میشد . خانه میتواند نماد بدن کودک یا منزل والدین باشد .

در مرحله تصویر سازی ۹۶ درصد از این کودکان تصاویر زیاد و متنوعی را از لکه های رنگی پدید آورند و تنها ۴ درصد آنها به تصاویر کمتری اکتفا نمودند . عناصر تصویری در این آثار بسیار متنوع هستند،یکی از ویژگی های این آثار چهره های خندان آدم و جانوران و دیگری ، عنصر حرکت است که به وضوح مشاهده میشود.

تطبیق آثار کودکان کار و معمولی

با مقایسه آثار کودکان کار و کودکان معمولی تفاوت های بسیار روشنی را چه از نظر انتخاب رنگ و چه از نظر عناصر تصویری میتوان مشاهده کرد . رنگهای انتخابی کودکان آخر در مقایسه با کودکان معمولی تیره تر و محدودتر است . بیشتر کودکان کار رنگ های خاکستری ، قهوه ای و سیاه را به رنگ های دیگر ترجیح داده اند و اغلب رنگ های اصلی را حذف نموده اند که اینها نشان دهنده مشکلات اساسی ساختمان روانی کودکان کار  است.

از نظر عناصر تصویری نیز ، آثار کودکان کار بسیار ابتدایی تر ، محدودتر و خشن تر از تصاویر آثار کودکان معمولی است.

تصاویر کودکان معمولی شاد ، متنوع و پر انرژی بوده و با جزییات بیشتری کشیده شده اند .

همچنین میتوان مشاهده کرد آثار کودکانی که به تازگی مشغول به کار شده بودند و یا این که محیط خانه و در کنار خانواده کار میکردند به نسبت کودکانی که بیرون کار میکردند شباهت بیشتری به کودکان معمولی دارند .

نقاشی کودکان کار به نسبت سن شان بسیار ابتدایی تر است و این بیانگر عدم رشد خلاقیت در آنها میباشد .

در میان کودکان کار ، تمایل پسران برای استفاده از رنگ های قهوه ای و سیاه بیشتر از دختران بوده است که این میتواند نتیجه اشتغال پسران در کارهای سنگین تر و در سنین پایینتر به نسبت دختران باشد و کودکانی که در سنین بالاتر هستند بیشتر در معرض آسیب های روانی قرار دارند و دلیل آن هم اشتغال طولانی تر آن هاست و همینطور در انتخاب رنگ در کودکان کار و کودکان معمولی مورد مقایسه قرار گرفته است و ذر این مقایسه اختلاف بسیاری میان دو گروه مشاهده میشود و این موضوع بیان گر اختلالات و ناهنجاری های روحی و روانی کودکان است.

تفاوت شدید کودکان کار و کودکان معمولی در زمینه دیدن تصاویر و ترسیم آن ها آشکار است و این تفاوت گویای تخریب روند خلاقیت در کودکان کار میباشد.

از پژوهش حاضر میتوان چنین نتیجه گرفت :

۱ – با انجام آزمون نقاشی کودکان کار میتوان نتیجه گرفت نقاشی به روش بداهه (روش مورد نظر در تحقیق) به دلیل خود انگیختگی ، شیوه بسیار مناسبی برای نشان دادن محتویات ناخودآگاه است و قابلیت این را دارد که به عنوان آزمون روانشناسی مورد استفاده قرار گیرد .

این روش به نسبت آزمون های روانشناسی دیگر که تا کنون انجام شده میتواند تصویر روشن تری از درون آن ها منعکس کند . در این روش مخالفت ها و مقاومت هایی را که شخض در سایر آزمایش های روانی از خود نشان میدهد ، مهار و به دلیل جاذبه و گیرایی خاص برای همه افراد ( کودک و بزرگسال ) میتواند به کار گرفته شود .

۲ – بسیاری از این بی نظمی های زندگی جوانان امروزی ، نتیجه رها شدن نیروی خلاق بالقوه ای است که راه گریز دیگری ندارد . بدون تردید مدرسه عامل بسیار مهمی برای پرورش استعداد و تقویت خلاقیت است . نقاشی وسیله بیانی گیرا و ممتازی است که میتواند تاثیر قابل ملاحظه ای در تکامل هوشی و افزایش قابلیت ها و رشد نیروی خلاق داشته باشد .

صاحب نظران بسیاری بر این باورند که روش آزاد ، غیر تحمیلی و اساسا غیر ارشادی ، مناسب ترین شیوه آموزش نقاشی به کودکان است و هر نوع اجبار خارجی به کودک آسیب میرساند و به طور ناگهانی قدرت خلاقیت او را متوقف میسازد. از این رو نقاشی به روش بداهه میتواند شیوه مناسبی برا آموزش نقاشی در مدارس باشد به ویژه مدارس کودکان عقب افتاده و استثنایی ، زیرا نقاشی به روش بداهه ، گوش فرا دادن به طبیعت بوده که از خود جوشترین تجارب به وجود آمده و محرکی حیاتی و لازم برای رشد نیروی خلاق میباشد .

۳ – علاوه بر این ها نقاشی با این روش میتواند نقش مهمی در درمان ایفا کند . این شیوه موجب به حرکت درآمدن روند آزاد سازی فرد شده و در نتیجه آن نوعی  بهبودی حاصل میشود ، مفهوم هنر درمانی مبتنی بر این فرض است که بیان عاطفه در هنر اثر شفا بخش دارد .

۴ – اشتغال بکار برای کودکان کم سن و سال مناسب نیست ، زیرا شرایظ سخت زندگی ، نبودن کودکان در خانه و در کنار خانواده عدم بهره مندی از امکانات تحصیلی و آموزشی و محدود شدن فعالیت های کودکانه تاثیر بسیار جبران ناپذیری بر روی کودکان گذاشته و باعث به وجود آمدن اختلالات روحی و روانی در آن گردید .

محدودیت ها و کاستی های تحقیق :

در این تحقیق مشکلات و کاستی هایی نیز وجود دارد که عبارتند از :

۱ – دسترسی به کودکان کار به آسانی میسر نبود و این هدف تنها از طریق انجمن کودکان کار امکان پذیر شد که البته محدودیت هایی را در بر داشت از جمله این که کودکان کار به دلیل اشتغال ، ساعت مشخصی در انجمن حضور نداشتند. در نتیجه برای انجام این آزمون از کودکان محدودی استفاده شد ، به همین دلیل تعداد ۳۰ کودک برای آزمون انتخاب شدند .

۲ -* سن کودکان کار به دلیل نداشتن شناسنامه به درستی مشخص نبود و در بیشتر موارد کودکان سنی را اعلام میکردند که با در نظر گرفتن چثه آن ها قابل پذیرش نبود . برای مثال کودکی که خو را ۱۰ ساله معرفی میکرد ، ۶ ساله به نظر میرسید.

بنابر این سن کودکان کار در این پژوهش تا حدودی تقریبی است . در مواردی نیز به علت نداشتن سواد و دلایل دیگر نام و سن کودک نوشته نشده است .

۳ – در این آزمون اگر رنگ های انتخابی کودکان به ترتیب انتخاب و اولویت آن ها ثبت میشد ، نتیجه بهتری حاصل میشد.

پایان

منابع م ماخذ :

صفر زاده ، مهتاب ، بغض الیورهای کوچک ، ویژه نامه روز جهانی مبارزه علیه کودکان کار ، انجمن حمایت از کودکان کار ، ۱۳۸۶

عبادیان ، محمود ، گزیده زیباشناسی هگل ، فرهنگسرای هنر ، تهران ۱۳۸۳ .

عمید ، حسن ، فرهنگ فارسی عمید ، امیر کبیر ، تهران ۱۳۵۷٫

فدوی ، سید محمد ، بداهه سازی در هنر نقاشی و تصویر سازی ، طرح تحقیقاتی پردیس هنرهای زیبا ، دانشگاه تهران ۱۳۸۶٫

ممد پور ، محمد ، حکمت معنوی و ساخت هنر ، حوزه هنری ، تهران ۱۳۷۱ .

لوشر ، ماکس ، روانشناسی رنگ ها ، ترجمه : ویدا آبی زاده ، درسا ، تهران ۱۳۷۵ .

کلمات کلیدی: نقاشی کودکان | نقاشی کودکان کار | نقاشی کودک

مطالب مرتبط

نظرات کاربران ۰

خرید حضوری تتر